Zo’n acht weken na de Bondsdagverkiezingen presenteerden de partijen van de aanstaande ‘stoplichtcoalitie’ (SPD, B90/Die Grünen en FDP) op woensdag 24 november hun regeerakkoord. Het akkoord draagt de titel “Mehr Fortschritt wagen – Bündnis für Freiheit, Gerechtigkeit und Nachhaltigkeit”, en staat vol met ambities op het gebied van klimaat, digitalisering en sociaal beleid.

Kennis & Innovatie

Veel van de plannen zijn relevant voor innovatie, niet alleen de doelen die de nieuwe coalitie op het gebied van kennis- en innovatiebeleid stelt. Wat betreft het kennis- en innovatiebeleid lijkt de nieuwe coalitie te kiezen voor evolutie en het zetten van (duurzame) accenten, geen revolutie. De bestaande doelstelling om 3,5% van het BBP in onderzoek en ontwikkeling te investeren wordt gehandhaafd. Bestaande kennis- en innovatieprogramma’s worden verder ontwikkeld en sterker dan voorheen op een missiegedreven aanpak geschoeid. Bestaande programma’s (o.a. de Hightech Strategie, het Zentrales Innovationsprogramm Mittelstand en overige departementale innovatieprogramma’s) worden op deze leest verder ontwikkeld. Daarbij is er uiteraard veel aandacht voor kennis en innovatie op het gebied van energie en klimaat, evenals digitalisering. Opvallend is de grote nadruk die de coalitie legt op de rol van private investeringen, vooral t.b.v. valorisatie van kennis en kunde en bij de start van nieuwe bedrijven. Om transfer van kennis vanuit universiteiten, hogescholen en onderzoeksinstellingen naar het bedrijfsleven te bevorderen, wordt het Agentschap voor Transfer en Innovatie opgericht. Om private investeringen uit te lokken is ook een centrale rol voorzien voor de Kreditanstalt für Wiederaufbau (investerings- en ontwikkelingsbank in staatseigendom). Duitsland blijft sterk inzetten op IPCEI’s als middel om Europese kennispositie in belangrijke industrieën te versterken. Ook de EU Chips Act wordt met name genoemd.

Het coalitieakkoord noemt zes domeinen waarop het missiegedreven kennis- en innovatiebeleid zich zal richten:

1. Innovaties t.b.v. een concurrerende en klimaat-neutrale industrie met aandacht voor energiezekerheid en duurzame mobiliteit;
2. Klimaat, klimaatgevolgen, biodiversiteit, duurzaamheid, aardsysteem en transformatiestrategieën, evenals een duurzaam landbouw- en voedselsysteem;
3. Een robuust en crisisbestendig gezondheidssysteem, dat de kansen benut van biotechnologische ontwikkelingen, met een focus op bestrijding van ouderdomsziekten en de gevolgen van armoede; hierbij wil men voortbouwen op de uitgangspositie die tijdens de COVID-pandemie is verkregen bij de ontwikkeling van mRNA vaccins voor tal van ziektes.
4. Technologische soevereiniteit en benutten van de potentie van nieuwe digitale technologieën;
5. Onderzoek van de ruimte en zeeën;
6. Innovaties op het gebied van maatschappelijke weerbaarheid, inclusiviteit, democratie en vrede.

Naast het missiegedreven innovatiebeleid heeft het coalitieakkoord ook aandacht voor sleuteltechnologieën, die innovaties binnen de missie-gedreven thema’s mogelijk maken. Hier worden concreet quantumtechnologie, kunstmatige intelligentie, cyberveiligheid, blockchain en robotica genoemd. Verder legt het coalitieakkoord een sterke nadruk op digitalisering van het openbaar bestuur en – via digitalisering – een lagere lastendruk voor bedrijven en burgers. 

Uit de brede schakering aan thema’s blijkt dat er in het coalitieakkoord nog geen harde keuzes worden gemaakt. Een vraagteken betreft nog wel de financiële paragraaf ten aanzien van bovenstaande inzet en hoe de instrumentatie van deze beleidsvoornemens vorm krijgt. Robert Habeck zal namens B90/Grünen de nieuwe minister voor het ‘superministerie’ voor economie en klimaat worden. Het Bundesministerium für Bildung und Forschung krijgt met Bettina Stark-Watzinger een FDP-minister.

Klimaat & Energie

Op het gebied van klimaat en energie worden met name ambitieuze voornemens en aankondigingen gedaan, waarbij de uitwerkingen en mogelijk heikele punten zijn doorgeschoven of weggelaten. De Duitse klimaatwet wordt in 2022 “consequent verder ontwikkeld” zonder wettelijke sectordoelen, besluit over uitwerking wordt doorgeschoven naar volgend jaar. Elke nieuwe Duitse wet dient onderbouwd te worden door een analyse van de klimaatgevolgen en voorgelegd te worden aan het versterkte BMWi.

De nieuwe coalitie streeft naar een drastische versnelling van de uitbouw van hernieuwbare energie (80% in 2030), o.a. door planning- en vergunningprocedures te versnellen, verplichting van zonnepanelen, 2% van landoppervlakte voor windenergie aan te wijzen en offshore windcapaciteit te vergroten.

Ook andere vormen van energieopwekking worden kort genoemd, zoals bio-energie (strategie moet worden uitgewerkt) en geothermie (potentieel sterker benutten). De noodzaak van technische negatieve emissies (CCS) wordt onderschreven. Een langetermijnstrategie voor de laatste 5% rest-emissies moet worden uitgewerkt. De coalitie neemt geen nieuwe standpunten in t.a.v. kernenergie. Qua gebouwde omgeving wordt gepleit voor een alomvattende gemeentelijke warmteplanning en de uitbreiding van de verwarmingsnetwerken.  

Duitsland moet volgens de coalitiepartijen tot 2030 leidende markt ontwikkelen voor waterstoftechnologie. De nationale waterstofstrategie wordt in 2022 bijgewerkt met als doel snellere marktintroductie. Eerste prioriteit is binnenlandse opwekking op basis van hernieuwbare energiebronnen (groene waterstof). Voor een snelle opschaling wordt vertrouwd op een technologie-open (geen keuze voor blauw of turquoise waterstof) ontwerp van de waterstofregulering. Import van waterstof is voor Duitsland onvermijdelijk en het Duitse importplatform H₂Global moet Europees worden. 

De snellere uitfasering van kolen van 2038 naar idealiter 2030 staat opnieuw in het akkoord. De toetsing hiervoor, die voor 2026 gepland stond, wordt vervroegd naar 2022. Hiervoor zijn o.a. nieuwe gascentrales nodig, die echter H₂-ready dienen te zijn.

Belang van infrastructuur/netuitbouw wordt herhaaldelijk genoemd zonder concrete uitwerking of details. Men wil verder gaan dan de bestaande netontwikkelingsplannen door midden 2023 een Roadmap Systeemstabiliteit uit te werken met “attractieve investeringscondities”. Met alle stakeholders, economie en maatschappelijk middenveld wordt in 2022 een ontwerp van een klimaatneutraal elektriciteitssysteem uitgewerkt, waarbij een spoedige omvattende hervorming van de financieringsstructuur nodig is.

Economie & Industrie

Het coalitieakkoord kent als rode draad een klimaatneutraal industrieland Duitsland. De coalitiepartijen kiezen ervoor om de transities die onder Merkel IV ingezet werden, versterkt voort te zetten: uitbouw van de waterstofeconomie, inzet op industriepolitiek, ook op Europees niveau met verschillende IPCEIs (o.a. waterstof en batterijtechnologie). Op halfgeleiders is de ambitie Duitsland wereldwijd een leidende plaats te laten hebben, waarvoor de Bondsregering financiering zal vrijmaken. Er wordt versterkt ingezet op start- en scale-ups, door al in een vroeger stadium translatie van onderzoek te ondersteunen met meer financieringsmogelijkheden, bedrijfsdeelneming door medewerkers en vermindering van bureaucratische horden. De coalitie wil een ambitieuze Europese digitale services act, met een moderne Europese data-economie. De themagebieden die met nadruk worden genoemd (duurzame mobiliteit, waterstof, smart industry en gezondheidszorg) zijn ook voor Nederland prioriteit in de handelsagenda (PPS) en met het innovatie- en technologiepact.

Economische veiligheid

In het coalitieakkoord is meer aandacht voor economische veiligheid. Qua terminologie is sprake van strategische Europese soevereiniteit, maar heel expliciet en thematisch opgehangen wordt het themagebied van de economische veiligheid niet. Op het gebied van bedrijfsovernames wordt wetgeving verscherpt om vijandige overname te voorkomen. Weerbaarheid tegen extraterritoriale sancties wordt genoemd, net als weerbaarheid tegen cyberaanvallen, versterkte partnerschap op AI, normering/standaardisering en data-soevereiniteit met de VS en vermindering van strategische afhankelijkheden.

Mobiliteit

De coalitie stelt hogere doelen voor emissieloos verkeer in 2030 en wil in 2035 een einde aan de verbrandingsmotor hebben bereikt. De ambities rondom e-mobiliteit (waterstof en batterij-elektrisch) worden versterkt: zo moeten er in 2030 minstens 15 miljoen emissieloze personenauto’s rondrijden en 1 miljoen openbare laadpunten gerealiseerd zijn (met extra inzet op snellaadpunten). Ook is er aandacht voor smart charging (thuis en op het werk) en transparantere tarieven bij de laadpaal. In de wet “autonoom rijden” zal de regelgeving voor zelfrijdende auto’s worden voorbereid. In het hoofdstuk over mobiliteit wordt waterstof niet genoemd – evenmin wordt er in het hoofdstuk over waterstof verwezen naar het gebruik van de technologie in de vervoersector. De coalitiepartijen stellen dat H₂ alleen moet worden gebruikt waar directe elektrificatie niet mogelijk is. 

In de komende twee weken gaan de stoplichtpartijen terug naar hun achterban om via een ledenraadpleging (bij de Groenen) of via het partijcongres (SPD en FDP) instemming te krijgen voor het regeerakkoord. In het weekeinde van 4/5 december vinden de congressen plaats van SPD en FDP en maken de Groenen de uitslag van het ledenreferendum bekend. Pas dan zullen de namen van de ministersploeg officieel bekend worden gemaakt. In de week daarna worden Olaf Scholz en zijn regeringsploeg beëdigd en is de stoplichtregering operationeel.

Dit bericht is een verkorte versie van een stuk dat is opgesteld door verschillende collega’s van het Duitse postennet.