Nieuw coalitieakkoord – Die Ampel steht

Zo’n acht weken na de Bondsdagverkiezingen presenteerden de partijen van de aanstaande ‘stoplichtcoalitie’ (SPD, B90/Die Grünen en FDP) op woensdag 24 november hun regeerakkoord. Het akkoord draagt de titel “Mehr Fortschritt wagen – Bündnis für Freiheit, Gerechtigkeit und Nachhaltigkeit”, en staat vol met ambities op het gebied van klimaat, digitalisering en sociaal beleid.

Kennis & Innovatie

Veel van de plannen zijn relevant voor innovatie, niet alleen de doelen die de nieuwe coalitie op het gebied van kennis- en innovatiebeleid stelt. Wat betreft het kennis- en innovatiebeleid lijkt de nieuwe coalitie te kiezen voor evolutie en het zetten van (duurzame) accenten, geen revolutie. De bestaande doelstelling om 3,5% van het BBP in onderzoek en ontwikkeling te investeren wordt gehandhaafd. Bestaande kennis- en innovatieprogramma’s worden verder ontwikkeld en sterker dan voorheen op een missiegedreven aanpak geschoeid. Bestaande programma’s (o.a. de Hightech Strategie, het Zentrales Innovationsprogramm Mittelstand en overige departementale innovatieprogramma’s) worden op deze leest verder ontwikkeld. Daarbij is er uiteraard veel aandacht voor kennis en innovatie op het gebied van energie en klimaat, evenals digitalisering. Opvallend is de grote nadruk die de coalitie legt op de rol van private investeringen, vooral t.b.v. valorisatie van kennis en kunde en bij de start van nieuwe bedrijven. Om transfer van kennis vanuit universiteiten, hogescholen en onderzoeksinstellingen naar het bedrijfsleven te bevorderen, wordt het Agentschap voor Transfer en Innovatie opgericht. Om private investeringen uit te lokken is ook een centrale rol voorzien voor de Kreditanstalt für Wiederaufbau (investerings- en ontwikkelingsbank in staatseigendom). Duitsland blijft sterk inzetten op IPCEI’s als middel om Europese kennispositie in belangrijke industrieën te versterken. Ook de EU Chips Act wordt met name genoemd.

Het coalitieakkoord noemt zes domeinen waarop het missiegedreven kennis- en innovatiebeleid zich zal richten:

  1. Innovaties t.b.v. een concurrerende en klimaat-neutrale industrie met aandacht voor energiezekerheid en duurzame mobiliteit;
  2. Klimaat, klimaatgevolgen, biodiversiteit, duurzaamheid, aardsysteem en transformatiestrategieën, evenals een duurzaam landbouw- en voedselsysteem;
  3. Een robuust en crisisbestendig gezondheidssysteem, dat de kansen benut van biotechnologische ontwikkelingen, met een focus op bestrijding van ouderdomsziekten en de gevolgen van armoede; hierbij wil men voortbouwen op de uitgangspositie die tijdens de COVID-pandemie is verkregen bij de ontwikkeling van mRNA vaccins voor tal van ziektes.
  4. Technologische soevereiniteit en benutten van de potentie van nieuwe digitale technologieën;
  5. Onderzoek van de ruimte en zeeën;
  6. Innovaties op het gebied van maatschappelijke weerbaarheid, inclusiviteit, democratie en vrede.

Naast het missiegedreven innovatiebeleid heeft het coalitieakkoord ook aandacht voor sleuteltechnologieën, die innovaties binnen de missie-gedreven thema’s mogelijk maken. Hier worden concreet quantumtechnologie, kunstmatige intelligentie, cyberveiligheid, blockchain en robotica genoemd. Verder legt het coalitieakkoord een sterke nadruk op digitalisering van het openbaar bestuur en – via digitalisering – een lagere lastendruk voor bedrijven en burgers. 

Uit de brede schakering aan thema’s blijkt dat er in het coalitieakkoord nog geen harde keuzes worden gemaakt. Een vraagteken betreft nog wel de financiële paragraaf ten aanzien van bovenstaande inzet en hoe de instrumentatie van deze beleidsvoornemens vorm krijgt. Robert Habeck zal namens B90/Grünen de nieuwe minister voor het ‘superministerie’ voor economie en klimaat worden. Het Bundesministerium für Bildung und Forschung krijgt met Bettina Stark-Watzinger een FDP-minister.

Klimaat & Energie

Op het gebied van klimaat en energie worden met name ambitieuze voornemens en aankondigingen gedaan, waarbij de uitwerkingen en mogelijk heikele punten zijn doorgeschoven of weggelaten. De Duitse klimaatwet wordt in 2022 “consequent verder ontwikkeld” zonder wettelijke sectordoelen, besluit over uitwerking wordt doorgeschoven naar volgend jaar. Elke nieuwe Duitse wet dient onderbouwd te worden door een analyse van de klimaatgevolgen en voorgelegd te worden aan het versterkte BMWi.

De nieuwe coalitie streeft naar een drastische versnelling van de uitbouw van hernieuwbare energie (80% in 2030), o.a. door planning- en vergunningprocedures te versnellen, verplichting van zonnepanelen, 2% van landoppervlakte voor windenergie aan te wijzen en offshore windcapaciteit te vergroten.

Ook andere vormen van energieopwekking worden kort genoemd, zoals bio-energie (strategie moet worden uitgewerkt) en geothermie (potentieel sterker benutten). De noodzaak van technische negatieve emissies (CCS) wordt onderschreven. Een langetermijnstrategie voor de laatste 5% rest-emissies moet worden uitgewerkt. De coalitie neemt geen nieuwe standpunten in t.a.v. kernenergie. Qua gebouwde omgeving wordt gepleit voor een alomvattende gemeentelijke warmteplanning en de uitbreiding van de verwarmingsnetwerken.  

Duitsland moet volgens de coalitiepartijen tot 2030 leidende markt ontwikkelen voor waterstoftechnologie. De nationale waterstofstrategie wordt in 2022 bijgewerkt met als doel snellere marktintroductie. Eerste prioriteit is binnenlandse opwekking op basis van hernieuwbare energiebronnen (groene waterstof). Voor een snelle opschaling wordt vertrouwd op een technologie-open (geen keuze voor blauw of turquoise waterstof) ontwerp van de waterstofregulering. Import van waterstof is voor Duitsland onvermijdelijk en het Duitse importplatform H2Global moet Europees worden. 

De snellere uitfasering van kolen van 2038 naar idealiter 2030 staat opnieuw in het akkoord. De toetsing hiervoor, die voor 2026 gepland stond, wordt vervroegd naar 2022. Hiervoor zijn o.a. nieuwe gascentrales nodig, die echter H2-ready dienen te zijn.

Belang van infrastructuur/netuitbouw wordt herhaaldelijk genoemd zonder concrete uitwerking of details. Men wil verder gaan dan de bestaande netontwikkelingsplannen door midden 2023 een Roadmap Systeemstabiliteit uit te werken met “attractieve investeringscondities”. Met alle stakeholders, economie en maatschappelijk middenveld wordt in 2022 een ontwerp van een klimaatneutraal elektriciteitssysteem uitgewerkt, waarbij een spoedige omvattende hervorming van de financieringsstructuur nodig is.

Economie & Industrie

Het coalitieakkoord kent als rode draad een klimaatneutraal industrieland Duitsland. De coalitiepartijen kiezen ervoor om de transities die onder Merkel IV ingezet werden, versterkt voort te zetten: uitbouw van de waterstofeconomie, inzet op industriepolitiek, ook op Europees niveau met verschillende IPCEIs (o.a. waterstof en batterijtechnologie). Op halfgeleiders is de ambitie Duitsland wereldwijd een leidende plaats te laten hebben, waarvoor de Bondsregering financiering zal vrijmaken. Er wordt versterkt ingezet op start- en scale-ups, door al in een vroeger stadium translatie van onderzoek te ondersteunen met meer financieringsmogelijkheden, bedrijfsdeelneming door medewerkers en vermindering van bureaucratische horden. De coalitie wil een ambitieuze Europese digitale services act, met een moderne Europese data-economie. De themagebieden die met nadruk worden genoemd (duurzame mobiliteit, waterstof, smart industry en gezondheidszorg) zijn ook voor Nederland prioriteit in de handelsagenda (PPS) en met het innovatie- en technologiepact.

Economische veiligheid

In het coalitieakkoord is meer aandacht voor economische veiligheid. Qua terminologie is sprake van strategische Europese soevereiniteit, maar heel expliciet en thematisch opgehangen wordt het themagebied van de economische veiligheid niet. Op het gebied van bedrijfsovernames wordt wetgeving verscherpt om vijandige overname te voorkomen. Weerbaarheid tegen extraterritoriale sancties wordt genoemd, net als weerbaarheid tegen cyberaanvallen, versterkte partnerschap op AI, normering/standaardisering en data-soevereiniteit met de VS en vermindering van strategische afhankelijkheden.

Mobiliteit

De coalitie stelt hogere doelen voor emissieloos verkeer in 2030 en wil in 2035 een einde aan de verbrandingsmotor hebben bereikt. De ambities rondom e-mobiliteit (waterstof en batterij-elektrisch) worden versterkt: zo moeten er in 2030 minstens 15 miljoen emissieloze personenauto’s rondrijden en 1 miljoen openbare laadpunten gerealiseerd zijn (met extra inzet op snellaadpunten). Ook is er aandacht voor smart charging (thuis en op het werk) en transparantere tarieven bij de laadpaal. In de wet “autonoom rijden” zal de regelgeving voor zelfrijdende auto’s worden voorbereid. In het hoofdstuk over mobiliteit wordt waterstof niet genoemd – evenmin wordt er in het hoofdstuk over waterstof verwezen naar het gebruik van de technologie in de vervoersector. De coalitiepartijen stellen dat H2 alleen moet worden gebruikt waar directe elektrificatie niet mogelijk is. 

In de komende twee weken gaan de stoplichtpartijen terug naar hun achterban om via een ledenraadpleging (bij de Groenen) of via het partijcongres (SPD en FDP) instemming te krijgen voor het regeerakkoord. In het weekeinde van 4/5 december vinden de congressen plaats van SPD en FDP en maken de Groenen de uitslag van het ledenreferendum bekend. Pas dan zullen de namen van de ministersploeg officieel bekend worden gemaakt. In de week daarna worden Olaf Scholz en zijn regeringsploeg beëdigd en is de stoplichtregering operationeel.

Dit bericht is een verkorte versie van een stuk dat is opgesteld door verschillende collega’s van het Duitse postennet.

Ontwikkelingen: Duitsland zet grote stap op weg naar een Ampel-coalitie

Afgelopen vrijdag is bekend geworden dat de gesprekken tussen SPD, Bündnis90/Grünen en FDP dusdanig goed verlopen, dat deze partijen hebben besloten om van ‘Sondierungsgespräche’ (vgl. informatiefase in NL) over te gaan naar concrete coalitieonderhandelingen. De gesprekken liepen in een dusdanig goede onderlinge sfeer, dat de partijen voldoende basis zien om een stabiele coalitieregering te kunnen vormen. Kernpunten zijn de modernisering van de staat en duurzaamheid. “Het wordt het grootste industriële moderniseringsproject van de afgelopen 100 jaren”, aldus kanselier Olaf Scholz.

Tegelijk met deze aankondiging hebben de partijen een 12 pagina’s tellend document gepubliceerd (zie onderaan artikel), wat met name ingaat op de gemeenschappelijke ambities op een tiental thema’s waarbij de grootste onderlinge verschillen tussen de partijen bestaan. Het beschrijft de gedeelde ambities op deze thema’s op hoofdlijnen. Dit dient vervolgens als basis voor de coalitieonderhandelingen waarin meer gedetailleerde afspraken moeten worden gemaakt. Dit betekent tevens dat het stuk weinig zegt over de thema’s waarover de partijen het wel eens zijn. Een korte analyse laat zien dat alle drie de partijen een aantal van ‘hun’ stokpaardjes hebben weten te realiseren.

Op basis van deze ontwikkeling is de verwachting dat Duitsland in ieder geval rond kerst een nieuwe regering zal hebben en mogelijk al eerder.

Het document omvat 10 verschillende thema’s. Onderstaand vindt u een Nederlandse samenvatting op basis van wat binnen deze thema’s voor ons de meest relevante onderwerpen zijn. Mocht u naar aanleiding hiervan vragen of opmerkingen hebben, dan horen wij dat graag!

Continue reading

Opschorting octrooien coronavaccins – reacties Duitsland

In navolging van de aankondiging van VS-President Biden is ook in Duitsland de discussie opgelaaid of octrooien op coronavaccins moeten worden opgeschort. Waar zowel de bondsregering, juridische experts en de farmaceutische industrie met scepsis reageren, zijn de Grüne, Linke en NGO’s voor. De opschorting zou volgens laatstgenoemden leiden tot een grotere productie, wereldwijd, ook voor en in armere staten. De algemene tendens in de Duitse industrie, maar ook bij juristen, is dat opschorting van octrooien geen antwoord is op de wereldwijde vaccinatieschaarste. Het probleem ligt hem volgens hen niet zozeer in de beperkingen als gevolg van de octrooien, maar in de benodigde grondstoffen, fabrieken en knelpunten in toeleveringsketens. Tegelijkertijd vreest men voor de gevolgen op de lange termijn voor de bescherming van intellectueel eigendom.

Continue reading

Verslag Hightech-Forum 2019 – 2021

Innovatiebeleid: High-Tech Forum wijst de weg naar meer participatie, duurzaamheid en implementatie.

Het High-Tech Forum heeft op 21 april zijn belangrijkste aanbevelingen voor de toekomstige innovatiestrategie van Duitsland gepubliceerd. Met oog op de duurzaamheidsdoelstellingen, dringt het panel aan op de bevordering van daadkracht en uitvoering. Het is belangrijk de missiegerichte aanpak te versterken. Een breed georiënteerd innovatiepact moet bijdragen aan de grootschalige toepassing van meer onderzoeksresultaten. Tevens moet het opzetten van start-ups in de wetenschap worden aangemoedigd en vergemakkelijkt. Gerichte deregulering en meer ruimte voor experimenten zijn net zo noodzakelijk als effectieve participatievormen.

Het High-Tech Forum is het centrale adviesorgaan van de Duitse regering voor de uitvoering van de High-Tech Strategie 2025. Het dient het onderzoeks- en innovatiebeleid van de regering te ondersteunen met concrete aanbevelingen voor uitvoering en actie. Tussen 2019 en 2021 zijn in totaal acht adviesnota’s gepubliceerd. Op 21 april 2021 werd het verslag van het High-Tech Forum (Ergebnisbericht) tijdens de Ergebniskonferenz gepubliceerd en overhandigd aan de Duitse minister van Onderwijs en Onderzoek, Anja Karliczek.

Continue reading

Frans-Duitse samenwerking: ontmoeting Altmaier & Le Maire

Op 10 december ontving de Duitse minister van Economische Zaken Peter Altmaier, zijn Franse collega Bruno Le Maire om met hem belangrijke ontwikkelingen op politiek-economisch gebied te bespreken. Hoofdthema’s van het gesprek waren de Corona-pandemie, de industriële samenwerking op het gebied van toekomstige technologieën en trans-Atlantische betrekkingen.

De ministers vertellen in een interview met Handelsblatt dat ze de Europese economie willen helpen groeien met initiatieven op het gebied van industriebeleid (denk aan Gaia-X). Peter Altmaier wil daarom in een aantal sectoren technologieprojecten lanceren die door de staat gefinancierd worden; een actief industriebeleid naar Frans voorbeeld. Een groeiend aantal bedrijfsfaillissementen kan de komende maanden in Europa worden verwacht, waarschuwden de ministers. Het is daarom noodzakelijk om “de industriële prioriteiten te definiëren die in de komende maanden moeten worden uitgevoerd”, aldus Altmaier.

Met technologische en economische soevereiniteit als doel en een actief industriebeleid richting China in het achterhoofd, werken beide landen samen met de EU-commissie aan projecten op het gebied van micro-elektronica, 5G en waterstof. Naast het Gaia-X initiatief om gegevens veilig op te slaan, willen ze vanaf 2021 zelf batterijen gaan produceren en microprocessoren in Europa ontwerpen en produceren.

Om te voorkomen dat in de toekomst grote delen van de waardeketen volledig buiten Europa liggen, werd besloten particuliere bedrijven op geselecteerde gebieden te ondersteunen en duidelijke stimulansen te bieden. Deze versterking van de binnenlandse industrie heeft zijn prijs, ook voor de belastingbetaler. Le Maire zegt dat “het ons in staat stelt om de wereld economisch te blijven leiden. We richten ons op strategisch belangrijke technologieën waarin Europa sterke bedrijven heeft.”

Beide landen willen ook de banden met de VS weer nieuw leven in te blazen en te verdiepen. Zo hopen ze een eerlijk en marktconform wereldhandelssysteem te kunnen bevorderen. Le Maire benadrukt dat het ook vanuit het perspectief van de klimaatdoelen, essentieel is om na te denken over de reorganisatie van de wereldhandel. De pandemie heeft daarbij laten zien wat de noodzaak is van onafhankelijkheid en de mogelijkheid een deel van de waardeketen terug te halen.

Naast de politiek-economische ontwikkelen, hebben de ministers ook over het Europese ruimtevaartbeleid gesproken. Duitsland en Frankrijk zijn vastbesloten om het Ariane 6-project tot een goed einde te brengen en roepen tegelijkertijd de industrie op om het potentieel voor efficiëntieverhoging en verbetering van het concurrentievermogen te benutten. Om de innovatieve kracht van de Europese ruimtevaartindustrie op een hoog niveau te houden, willen beide landen naast overheidssteun ook een verhoging bieden van de financiële middelen van de commerciële sector voor ruimtevaartactiviteiten.

De ministers hebben besloten een werkgroep op te richten om manieren uit te werken die het concurrentievermogen, de marktgestuurde activiteiten en de efficiëntie vergroten. De toekomst van de Europese draagraketten zal in het middelpunt van deze werkzaamheden staan. De groep zal ook bijdragen aan het bereiken van Europese doelstellingen in het ruimtevaartbeleid om de rol van Europa bij de ontwikkeling van het regelgevingskader te behouden en verder te ontwikkelen. De groep zal medio 2021 een verslag presenteren met beleidsaanbevelingen op basis van hun werkzaamheden. (Pressemitteilung BMWi 11.12.2020)

Beieren investeert meer en eerder in High Tech Agenda

Om de Beierse industrie te helpen de corona-crisis te overwinnen, kondigde de deelstaatregering deze week aan dat zij enkele onderdelen van de in oktober 2019 besloten High Tech Agenda (HTA) eerder uit zullen voeren dan oorspronkelijk de bedoeling was. Minister-President Markus Söder kondigde aan dat er in de jaren 2021 en 2022 € 900 miljoen extra in de HTA zal worden gepompt, afkomstig uit het “coronapakket” ter hoogte van € 20 miljard euro dat al door het staatsparlement is goedgekeurd. “Met de High Tech Agenda plus lanceert de deelstaatregering een eigen Beiers economisch stimuleringspakket,” aldus de persmededeling. Deze bestaat uit de volgende (extra of vervroegde) maatregelen:

Continue reading

Onderwijs, onderzoek en innovatieprogramma van het Duitse EU-Raadsvoorzitterschap

Op 1 juli jl. heeft Duitsland het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie voor de komende 6 maanden overgenomen. Onder het motto “Gemeinsam. Europa wieder stark machen” wil Duitsland de Europese maatschappij en economie sterker, duurzamer en toekomstbestendiger maken dan deze voor de uitbraak van de coronapandemie was. Het Bondsministerie van Onderwijs en Onderzoek (BMBF) heeft in het kader van het Duitse voorzitterschap een programma op onderwijs, onderzoek en innovatie opgesteld, die we hieronder kort samenvatten.

Continue reading

Duits conjunctuurpaket – Mit Wumms aus der Krise

Een week nadat de Commissie een Europees herstelprogramma presenteerde, bereikte de Duitse regering een akkoord over een Duits stimuleringspakket ter hoogte van in totaal €130 miljard.

Het pakket bevat o.a. lastenverlichting voor burgers en bedrijven door een tijdelijke BTW-verlaging van 19% naar 16%, respectievelijk 7% naar 5%, een programma voor een overbruggingsfinanciering voor MKB’ers en fiscale verruimingen om het ondernemersklimaat te verbeteren. Inhoudelijk ligt het akkoord sterk in het verlengde van de voorstellen van de Europese Commissie met inzet op klimaatmaatregelen, digitalisering en innovatie.

Continue reading

Studie HZI & ifo: balans van gezondheid en economie

HZI & ifo-institut: Het gemeenschappelijk belang van gezondheid en economie: een scenarioberekening voor de indamming van de coronapandemie.

Het Helmholtz-Zentrum voor Infectieonderzoek (HZI) en het ifo instituut voor economisch onderzoek hebben aan de hand van verschillende scenario-modellen berekend hoe er in de coronacrisis een goede balans tussen economische en gezondheidsbelangen zou kunnen ontstaan. Volgens de berekeningen is bij een reproductiegetal R0 van 0,75 een optimum bereikt.

Continue reading

BMBF: Met 20 miljard tegen de Corona-crisis

Het Bundesministerium für Bildung und Forschung wil met een grootschalig investeringsprogramma voorkomen dat er als gevolg van de coronacrisis minder in onderzoek en ontwikkeling wordt geïnvesteerd.

In lijn met eerdere expertadviezen, zoals dat van de ZEW, streeft minister Anja Karliczek (CSU) naar een massale verhoging van de Duitse uitgaven voor innovatie en infrastructuur.

Continue reading