Op 20 mei 2015 vond in Berlijn de Forschungsgipfel 2015 plaats waarin de top van het Duitse onderzoeks- en wetenschapslandschap met elkaar sprak over de strategische uitdagingen voor de toekomst. Uit deze gesprekken kwamen enkele rode draden voor voren die inzicht geven in het innovatiedebat in Duitsland.
De uitgangssituatie is goed, maar wordt het MKB het zorgenkind?…
De High Tech Strategie begon met de selectie van sleuteltechnologieën (1e fase), gevolgd door een vraaggerichte benadering met maatschappelijke uitdagingen (societal challenges) (2e fase). In de huidige 3e fase komt er aandacht voor nieuwe vraagstukken, zoals digitalisering en groene groei. Tijdens de G7 zal Duitsland onderzoek naar het voorkomen van pandemieën op de agenda zetten, ook als antwoord op de Ebola – epidemie. Om de Lissabon-doelstelling te bereiken heeft de federale overheid de publieke R&D-uitgaven sinds 2005 ieder jaar verhoogd tot 15,3 mrd euro in 2014. Nu de Lissabon – doelstelling is gehaald, zal de stijging van publieke uitgaven gaan afvlakken en de komende jaren met zo’n 3% per jaar groeien naar 17,5 mrd euro in 2017. De aandacht zal zich daarom steeds meer gaan richten op kwaliteits- en governance aspecten, dit laatste omdat de verhouding tussen bond en deelstaten na de grondwetwijziging verandert. Toch zijn er ook zorgen. Zo dalen de R&D – uitgaven van het Duitse MKB als percentage van de omzet over een langere eriode van 2,7% in 1995 tot 1,6% in 2012. Prof. Dietmar Harhoff – voorzitter van de Expertenkommission Forschung und Innovation –gaf aan nader onderzoek naar de oorzaken te hiervan te gaan verrichten.
Meer focus en profilering wenselijk, maar hoe?…
Het Duitse universitaire landschap is relatief vlak en dat leidde in 2008 al tot het Exzellenzinitiative: een competitief programma waarin universiteiten bestaande sterktes verder kunnen uitbouwen. Dit programma zal na een evaluatie in 2017 worden voortgezet, maar over de modaliteiten van verdere profilering bestaat nog onduidelijkheid. Prof. dr. Stratmann (President Max – Planck – Gesellschaft) wees op de noodzaak van internationale iconen om wereldwijde te kunnen concurreren om (wetenschappelijk) talent. Duitsland ontbeert volgens hem “innovatieleefgemeenschappen” zoals Cambridge (UK of MA): daar komen topwetenschappers, topondernemers, venture capital en een goed leefklimaat samen. Duitsland zal nooit een Cambridge krijgen, maar wellicht biedt een focus op deelterreinen (zoals mobiliteit, life sciences) kansen. München, Berlijn en Heidelberg werden genoemd als mogelijke plekken voor een topcampus. Desalniettemin is het stimuleren van profilering in een federaal land geen sinecure. Vrijheid van wetenschap is verankerd in de Duitse grondwet en vormen van overheidsbemoeienis met een concrete wetenschapsagenda worden door universiteiten, onderzoeksinstellingen en zelfs overheden met argusogen bekeken. Toch lijkt de weg naar een verdere profilering van het onderzoekslandschap met oude en nieuwe werkwijzen ook in Duitsland onomkeerbaar.
Incrementele versus disruptieve innovatie…
Duitsland is wereldkampioen incrementele innovatie, maar maakt zich zorgen over haar vermogen om met disruptieve innovatie om te gaan. Daar loopt de VS duidelijk voor. Deze uitdaging staat duidelijk in het vizier van beleidsmakers en topondernemers. Martin Winterkorn (CEO Volkswagen) blijft geloven in Duitsland als Industriestandort en geeft aan dat het concern de helft van het investeringsbudget van € 84 mrd tot 2018 hier zal investeren. Niettemin blijven volgens hem mega – investeringen in digitalisering – maar ook bijvoorbeeld in batterijtechnologie – noodzakelijk. Maar ook industriepolitiek roept dilemma’s op, zo bleek uit een discussie tussen Staatssecretaris Schütte (BMBF) en Winterkorn. Want ondanks grote publieke R&D-investeringen in batterij-technologie, gaat VW toch om bedrijfseconomische en technische redenen uiteindelijk met Samsung in zee. Overigens kunnen nieuwe en snelgroeiende ondernemingen relatief behendig met disruptieve innovaties omgaan. Ook daar scoort Duitsland allesbehalve indrukwekkend. Daarom wordt nu gekeken naar nieuwe maatregelen – bijvoorbeeld op fiscaal gebied – om de starters- en ondernemerscultuur in Duitsland te verbeteren.
Technologietransfer blijft een aandachtspunt…
Kruisbestuiving tussen wetenschap en de innovatie in bedrijven blijft ook in Duitsland een aandachtspunt. Mw. Yvonne Karmann – Proppert (President Arbeitsgemeinschaft industrieller forschungsvereinigungen – AiF) bekritiseert het Duitse R&D – beleid omdat volgens haar de ondersteuning van het MKB stagneert en veel kleinere bedrijven blijven hangen in de bureaucratie van universiteiten en overheidsprogramma’s. Toch zijn dit zeldzame geluiden. Er is wel een consensus dat Duitsland publiek – private onderzoeksnetwerken moet blijven bouwen. In 2014 startte in dit verband het nieuwe Forschungscampus inititatief. Op basis van een tender selecteerde de bondsregering 9 publiek – private initiatieven in Duitsland, waarin universiteiten en bedrijven samenwerken aan gemeenschappelijke vraagstukken. Een voorbeeld is het Open Hybrid Lab – Factory in Wolfsburg, waarbij partners als Volkswagen en de TU Braunschweig samenwerken aan het ontwikkelen van composietonderdelen voor de autoindustrie. Overigens kijkt Duitsland qua technologietransfer nadrukkelijk naar de ervaringen in Nederland met open innovatie, waarbij de High Tech Campus in Eindhoven wordt gezien als een internationale Leuchtturm.
Stijgende budgetten leiden tot discussie over loopbaanperspectieven voor wetenschappers…
De stijgende publieke budgetten voor wetenschap en onderzoek hebben geleid tot een discussie over de aantrekkelijkheid van een wetenschap als carrièreperspectief. Er zijn momenteel nauwelijks vaste banen beschikbaar in het middenkader van bijvoorbeeld universiteiten. Het federale ministerie van onderwijs en onderzoek zal nog deze Legislaturperiode een verandering van het Wissenschaftszeitvertragsgesetz voorbereiden, waarbij er nog wel discussies zijn over de financiële verantwoordelijkheden van de bond en de deelstaten.
Berlijn, 2 juni 2015
Voor nadere informatie kunt u terecht bij:
Eelco van der Eijk
Innovatieraad Berlijn