Afgelopen vrijdag is bekend geworden dat de gesprekken tussen SPD, Bündnis90/Grünen en FDP dusdanig goed verlopen, dat deze partijen hebben besloten om van ‘Sondierungsgespräche’ (vgl. informatiefase in NL) over te gaan naar concrete coalitieonderhandelingen. De gesprekken liepen in een dusdanig goede onderlinge sfeer, dat de partijen voldoende basis zien om een stabiele coalitieregering te kunnen vormen. Kernpunten zijn de modernisering van de staat en duurzaamheid. “Het wordt het grootste industriële moderniseringsproject van de afgelopen 100 jaren”, aldus kanselier Olaf Scholz.

Tegelijk met deze aankondiging hebben de partijen een 12 pagina’s tellend document gepubliceerd (zie onderaan artikel), wat met name ingaat op de gemeenschappelijke ambities op een tiental thema’s waarbij de grootste onderlinge verschillen tussen de partijen bestaan. Het beschrijft de gedeelde ambities op deze thema’s op hoofdlijnen. Dit dient vervolgens als basis voor de coalitieonderhandelingen waarin meer gedetailleerde afspraken moeten worden gemaakt. Dit betekent tevens dat het stuk weinig zegt over de thema’s waarover de partijen het wel eens zijn. Een korte analyse laat zien dat alle drie de partijen een aantal van ‘hun’ stokpaardjes hebben weten te realiseren.

Op basis van deze ontwikkeling is de verwachting dat Duitsland in ieder geval rond kerst een nieuwe regering zal hebben en mogelijk al eerder.

Het document omvat 10 verschillende thema’s. Onderstaand vindt u een Nederlandse samenvatting op basis van wat binnen deze thema’s voor ons de meest relevante onderwerpen zijn. Mocht u naar aanleiding hiervan vragen of opmerkingen hebben, dan horen wij dat graag!

1. Moderne staat en digitale revolutie.

Deze paragraaf benadrukt snellere processen en procedures bij de planning van vergunningverlening. Daarnaast willen de drie partijen sterker inzetten op een digitale overheid. Zo komt er een ‘digitaliseringscheck’ op nieuwe wetgeving. De digitaliseringsstrategie van de Duitse overheid wordt tegen het licht gehouden en waar nodig bijgesteld (expliciet worden de Duitse AI-strategie, data(delen)strategie en blockchainstrategie genoemd). Ook worden de competenties op het gebied van digitaliseringsbeleid opnieuw geordend en gebundeld, wellicht duidend op een departementale herindeling / verschuiving van de verantwoordelijkheid voor het digitale domein. Nu is dat gedeeld tussen met name BMWi (economie), BMVI (verkeer & infrastructuur) en BMI (binnenlandse zaken), met een coördinerende verantwoordelijkheid in het Bundeskanzleramt. Met name FDP lijkt in te zetten op een separaat ‘Digitalministerium’. Het Handelsblatt speculeerde onlangs zelfs al over de mogelijke competenties van een dergelijk ministerie en de mogelijke bewindspersonen, zie Digitalministerium: Das sind mögliche Ministerinnen und Befugnisse (handelsblatt.com).

2. Klimaatbeleid in een sociaal-ecologische markteconomie

Deze (naar verhouding lange) paragraaf laat de ambitie van de partijen zien om de traditionele Duitse ‘sociale markteconomie’ om te vormen tot een ‘sociaal-ecologische’ markteconomie. Dit door grootschalige inzet op nieuwe (deels nog te ontwikkelen) technologieën en bedrijfsmodellen.

Het is noodzakelijk om drastisch te versnellen bij de transitie naar hernieuwbare energie. Ook hier zetten ze in op snellere processen en vergunningsverlening.

• Zonnepanelen op alle daken: verplicht voor bedrijven, de regel bij particulieren.
• Twee procent van het landoppervlak wordt aangewezen voor windenergie.
• Toename van wind op zee.
• Sneller sluiten van kolencentrales, idealiter voor 2030.
• Bouwen van moderne gascentrales  (H2-ready) t.b.v. leveringszekerheid en om aan de toenemende energievraag tegen competitieve prijzen te kunnen voldoen (lees: transitie mag niet ten koste gaan van de Duitse industriële concurrentiekracht).
• Voorstellen Europese Commissie in het kader van ‘fit for 55’ worden ondersteund. Opvallend: er komt geen algemeen geldende tempolimiet op de Duitse Autobahnen (stokpaardje van FDP).

3. Respect en kansen in moderne werkomgeving

Hier kijkt men naar een pakket dat flexibiliteit met zekerheid zal combineren. Denk aan maatregelen t.b.v flexibilisering van de arbeidsmarkt, bijscholing en life long learning.

• Er is een belangrijke rol weggelegd voor de sociale partners en hun bereidheid om compromissen te sluiten zijn het uitgangspunt.
• De rol van CAO’s moet worden versterkt. De overheid zal hen waar mogelijk daarbij ondersteunen.
• Het minimumloon moet in eerste instantie naar 12 euro per uur worden verhoogd, daarna volgt onderzoek door een commissie naar mogelijke verdere verhogingen.
• Zelfstandig ondernemerschap stimuleren, door bureaucratie te verminderen.
• Beter sociaal vangnet voor ZZP’ers.

4. Sociale zekerheid burgervriendelijk vormgeven

Tekst gaat vooral over veiligheid van de pensioenen (in Duitsland is dit anders geregeld dan in Nederland) evenals sociale zekerheid en zorg. Er komt geen vermogensbelasting (hierover is de laatste tijd veel gediscussieerd, ook dit punt lijkt de FDP te hebben binnengehaald).

5. Kansen voor kinderen, families en Leven Lang Leren.

• Groter aanbod kinderopvang, kinderrechten.
• Betere aansluiting onderwijs op vakonderwijs en arbeidsmarkt.
• Het beroemde Duitse duale vakonderwijs versterken om tekorten aan vakmensen het hoofd te bieden.
• Instellen van een ‘levenskansen-studiefinanciering’ om life long learning mogelijk te maken.

6. Versterken van innovatie en concurrentiekracht.

De tekst leest duidelijk als een compromis tussen FDP, met haar sterke nadruk op startups & technologie-neutraliteit en fiscaal instrumentarium, enerzijds en SPD en Grünen anderzijds. Ook hier is de ‘sociaal-ecologische markteconomie’ het uitgangspunt.

• Versterkt inzetten op startups en verminderen bureaucratie in het innovatie-instrumentarium.
• Eerlijke concurrentieverhoudingen tussen grote tech-bedrijven (lees GAFA) en kleinere ondernemingen.
• Industriële transformatie mogelijk maken in ‘regionale transformatieclusters’ (past goed in Duitse federale structuur).
• Versterkt private financiering mobiliseren voor de industriële transformatie.
• Publieke R&D uitgaven naar 3,5% van BBP (dit was ook een ambitie van het huidige Duitse kabinet).
• Valorisatie en spin-offs uit de onderzoeksinstituten (denk aan Fraunhofer, Helmholtz) versterken.
• Aantrekkelijker (fiscaal) regime om medewerkers van bedrijven / startups in aandelenkapitaal uit te betalen.
• De publieke investeringsbank ‘Kreditanstalt für Wiederaufbau’ (KfW) gaat zich meer dan voorheen bezighouden met innovatieregeling en gaat ook (mede) uitvoering geven aan het innovatie-instrumentarium.
• Aandacht voor disruptieve innovaties door versterking/uitbouwing van het onlangs gestarte Agentschap voor Sprunginnovationen.
• Sterker inzetten op datadelen om nieuwe bedrijfsmodellen mogelijk te maken.
• Inzetten op Europese industrie- en handelsbeleid om protectionisme en oneerlijke handelspraktijken tegen te gaan.
• Europees mededingingsrecht en de kracht van de binnenmarkt inzetten tegen oneerlijke handelspraktijken van autoritaire regimes.

7. Offensief voor betaalbare en duurzame bouwen en wonen

Bouwen van 400.000 nieuwe woningen per jaar. Om kosten maar ook de huren naar beneden te brengen willen ze inzetten op ‘serieel bouwen’, digitalisering, standaardisering en minder bureaucratische regelgeving.

8. Vrijheid, zekerheid, gelijkberechtiging en veelvoud in de moderne democratie

Diversiteit wordt als kans gezien. Bij immigratie minder en praktischere bureaucratische inrichting van het bestaande ‘Fachkräfteeinwanderungsgesetz’ (wordt nu gezien als bureaucratische hindernisbaan). Interessant: invoering van een nieuw puntensysteem als tweede zuil om immigratie van vakkrachten en kenniswerkers te stimuleren die voor de Duitse economie benodigd worden.

9. Toekomstinvesteringen en duurzame staatsfinanciën

De jaren ’20 wordt een decennium voor toekomstinvesteringen. Er komt beleid om het niveau van private en publieke investeringen te verhogen. Omdat het een stuk op hoofdlijnen is, is nog niet scherp hoe de financiering van alle prioriteiten gestalte zal krijgen. De bestaande ‘schuldenrem’ (‘Schuldenbremse’, in de grondwet verankerd) wordt niet aangetast, maar binnen deze regels wil men toch additionele investeringen mogelijk maken t.b.v. klimaat, digitalisering, onderwijs, onderzoek & ontwikkeling en infrastructuur. Scholz wordt gezien als iemand die binnen deze regelgeving op creatieve manieren budgetten weet vrij te maken. In z’n tijd als minister van financiën heeft hij daartoe al de nodige scenario’s laten uitwerken, bijvoorbeeld door publieke instellingen / publieke bedrijven cq. ‘staatlicher Investitionsgesellschaften’ met geleend geld investeringen te laten doen. Deze tellen niet mee bij de Schuldenbremse. Zie ook Ampel-Gespräche: Sondierer brauchen Geld für Milliarden-Projekte (handelsblatt.com). Verder zien we ook hier weer een nadruk op minder bureaucratie en meer voorspelbaarheid bij vergunningsverlening en planningsprocessen. Investeringszekerheid is daarbij het sleutelwoord. Ze willen actief inzetten op een globaal minimum belastingtarief (Scholz is enorm trots op z’n rol als minister van financiën bij de recente afspraken die hierover zijn gemaakt). Er komen ‘superaanbestedingen’ op het gebied van klimaat en digitalisering. Overbodige, inefficiënte en klimaatonvriendelijke subsidies worden geschrapt.

10. Duitslands verantwoording voor Europa en de wereld.

Uit deze eveneens lange paragraaf blijkt duidelijk dat de drie partijen erg pro-Europa zijn. Het traditionele Duitse streven naar ‘europäische Zusammenhalt’ gaat in een hogere versnelling. “EU versterken om Duitsland te versterken”, geldt op vele deelonderwerpen. Buitenlands beleid, veiligheidsbeleid en ontwikkelingssamenwerking moeten meer vanuit Europees perspectief en ‘waardegebaseerd’ worden ingevuld. Daarnaast willen ze de strategische soevereiniteit van Europa versterken. Duitse belangen worden in het licht van Europese belangen gedefinieerd.

• Een actieve Europapolitiek langs een sterke Duits-Franse as en in nauwe samenwerking binnen de ‘Weimarer Dreieck’ (i.c. Duits-Frans-Poolse samenwerking) wordt nagestreefd.
• Meer nadruk op samenwerking tussen de nationale legers.
• Europa moet op basis van solide en duurzame staatsfinanciën sterk uit de pandemie komen.
• Consequente omzetting Green Deal.
• Stabiliteits- en groeipact heeft z’n flexibiliteit bewezen, op basis hiervan borgen van economische groei en duurzame investeringen binnen een verantwoord schuldenniveau.
• Duitsland zal het initiatief nemen voor de realisatie van een Europese digitale infastructuur, gezamenlijk railnet, energie-infrastructuur voor groene stroom en waterstof, evenals onderzoek en ontwikkeling op wereldniveau.
• SDG’s sterker dan nu uitgangspunt in buitenlands beleid.
• Orde brengen in migratie en migratiestromen.