In navolging van de aankondiging van VS-President Biden is ook in Duitsland de discussie opgelaaid of octrooien op coronavaccins moeten worden opgeschort. Waar zowel de bondsregering, juridische experts en de farmaceutische industrie met scepsis reageren, zijn de Grüne, Linke en NGO’s voor. De opschorting zou volgens laatstgenoemden leiden tot een grotere productie, wereldwijd, ook voor en in armere staten. De algemene tendens in de Duitse industrie, maar ook bij juristen, is dat opschorting van octrooien geen antwoord is op de wereldwijde vaccinatieschaarste. Het probleem ligt hem volgens hen niet zozeer in de beperkingen als gevolg van de octrooien, maar in de benodigde grondstoffen, fabrieken en knelpunten in toeleveringsketens. Tegelijkertijd vreest men voor de gevolgen op de lange termijn voor de bescherming van intellectueel eigendom.

In een officiële mededeling verklaarde de bondsregering op 6 mei: “De bescherming van intellectuele eigendom is een bron van innovatie en moet dat ook in de toekomst blijven”. De beperkende factor bij de productie van vaccins zijn de ontbrekende productiecapaciteit en hoge kwaliteitsnormen, niet de octrooien. De federale regering onderzoekt dan ook hoe productiecapaciteiten binnen Duitsland en binnen de Europese Unie, maar ook wereldwijd, verbeterd kunnen worden. Hiertoe is in maart een interdisciplinaire taskforce opgesteld, met medewerkers uit de ministeries van Economische Zaken, Volksgezondheid en Financiën. Geleid wordt de taskforce door speciaal vaccingezant Christoph Krupp.

Bondkanselier Merkel benadrukte al in juni 2020 dat zij voor het behoud van octrooibescherming is. Als antwoord op een vraag van Die Linke antwoordde Merkel toen dat zij “binnen het huidige kader voor intellectuele eigendomsrechten werkt om ervoor te zorgen dat tests, geneesmiddelen en vaccins wereldwijd in grote hoeveelheden en tegen betaalbare prijzen kunnen worden ontwikkeld, geproduceerd en verdeeld”. Duitsland is tevens een van de grootste geldverstrekkers voor het wereldwijde samenwerkingsprogramma COVAX, een initiatief van de Verenigde Naties en partners met als doel tegen eind 2021 twee miljard doses van Covid-19-vaccins ter beschikking te stellen aan alle landen wereldwijd, ongeacht hun welvaart.

Het BioNTech/Pfizer vaccin is in Mainz ontwikkeld. Hun CEO Ugur Sahin verwerpt het idee om de octrooibescherming op te heffen, omdat octrooien volgens hem niet de beperkende factor voor vaccinproductie zijn. Het eveneens Duitse bedrijf CureVac (Tübingen) hoopt in juni met zijn mRNA-vaccin de markt op te kunnen. In Der Spiegel gaf CureVac al eerder deze week aan last te hebben van de Amerikaanse uitvoerbeperkingen, met het oog op dringend benodigde materialen en grondstoffen voor het maken van vaccins. Daarbij komt dat de belangrijkste vaccinproducenten de markt al hebben leeggekocht met het oog op hun eigen expansieplannen.

Ook de overkoepelende Duitse vereniging van innovatieve farmaceutische bedrijven, VfA, reageert afkeurend op het plan. De voorzitter, de Nederlander Han Steutel, vreest “ernstige gevolgen voor de innovatiecyclus”. De ontwikkelaars van mRNA-vaccins hebben sinds 2008 (BioNTech) respectievelijk sinds 2000 (CureVac) voorbereidend werk verricht om de wereld nu met deze nieuwe technologie te kunnen helpen, zei Steutel reeds in een statement op 26 april, dat in het periodieke tijdschrift voor de Verenigde Naties is verschenen. Hiervoor is durfkapitaal nodig geweest. Nu de aandelenkoersen van de vaccinontwikkelaars in het licht van de octrooidiscussie al kelderen, vraagt hij zich af welke financier – en producent – nog investeert in een innovatieve technologie, als hij er rekening mee moet houden dat de technologie niet door octrooien worden beschermd en het bedrijf dus mogelijk de investeringen niet terugverdient, maar een andere fabrikant er omzet mee kan maken.

Onder meer Steutel wijst erop dat de VS nu weliswaar met het voorstel komt om octrooien op te schorten, maar dat hun eigen exportverboden voor zowel in de VS geproduceerde vaccins, als ook voor dringend benodigde materialen ervoor zorgt dat de productie in Duitsland en de EU minder snel gaat. Niet het opschorten van octrooirecht, maar van exportverboden zou volgens hem een oplossing kunnen zijn.

De stap van de VS heeft volgens Duitse en internationale media niet alleen een altruïstische achtergrond, maar is ook een reactie op de ‘vaccindiplomatie’ van Rusland en China. In tegenstelling tot de VS exporteren China en Rusland de in hun landen ontwikkelde vaccins naar Afrika, Azië en Zuid-Amerika, en gebruiken dit gegeven voor hun eigen PR. Ook dit draagt bij aan de terughoudendheid op het vrijgeven van octrooien door Duitse en Europese ontwikkelaars, waarmee ook deze landen hun technologie zouden kunnen gebruiken voor productie in hun eigen land.

De vertegenwoordigers uit de farmaindustrie wijzen er ten slotte stuk voor stuk op dat het opzetten en valideren van nieuwe productiefaciliteiten niet over een nacht ijs gaat. Hier zijn gespecialiseerde vakkrachten, hoogtechnologische apparatuur en materialen voor nodig. Het is niet zo dat er momenteel fabrieken leegstaan, aldus Han Steutel. Net als hij benadrukt ook BioNTech-chef Sahin dat het zeer belangrijk is dat de oorspronkelijke ontwikkelaars een oog moet kunnen houden op de proces- en productietechnologie, anders kunnen de kwaliteit, de veiligheid en de werkzaamheid van het vaccin noch door de fabrikant, noch door de ontwikkelaar worden gegarandeerd. BioNTech overweegt dan ook licenties te verlenen aan geselecteerde producenten, indien BioNTech van mening is dat zij het geneesmiddel in de vereiste kwaliteit kunnen produceren.